Os escarabajos de crust en Chile: unha revisión da situación actual e as implicacións no comercio internacional

bosque 29 (2): 109-114, 2008

opinións

escarabajas de casca en Chile: unha revisión da situación actual e as implicacións no comercio internacional

Escalletas de corteza en Chile: unha revisión da situación actual e sitúase efectos no comercio internacional

Cecilia Ruiz GA * e Dolly Lanfranco La

* Autor de correspondencia: Fuentence Austral de Chile, Facultade de Ciencias do bosque, Instituto de Forestal, Valdivia, Chile, Tel.: 56 -63-293085, Fax: 56-63-221230, cé[email protected]

Resumo

Un dos principais produtos forestais de forestales chilenos e tamén amosando mellores perspectivas de desenvolvemento, é a serra de madeira de Pinus Radiata; Isto débese a altos niveis de dispoñibilidade futura de rexistros de boa calidade para subministrar a industria de Sits e a crecente demanda global deste produto. Non obstante, estas exportacións foron afectadas pola presenza, no país, de tres escarabajos de casca introduciron especies: Hylurgus ligniperDa, Hylastas aters e ortotomicus Erosus (Coleoptera: Scolytidee). Como estes insectos son as pragas de corentena de condutor a grandes mercados que importan produtos chilenos, especialmente a madeira, a súa presenza en envíos de Chile podería restrinxir a comercialización destes produtos, producindo así un gran impacto sobre a economía rexional e nacional. En 2006, o servizo agrícola e ganadero (SAG) e xestores privados asociados á Corporación Chilena de Madeira (CORMA) suspendeu as exportacións de madeira verrado verde a México, debido á presenza de adultos de H. ligniperd nalgúns envíos, o que xerou ambos Desde o punto de vista do Estado e dos exportadores tamén, a implementación dalgunhas medidas para corrixir estes efectos na comercialización destes produtos. Algúns aspectos biolóxicos e ecolóxicos de escarabajos, o seu papel transportando esporas fúngicas de sapstains e patóxenos, así como a súa importancia como pragas de corentena factible para ser introducidas nos principais mercados foron analizados e discutidos. Algunhas medidas adoptadas polo Goberno e o sector forestal para chegar a mercados externos con risco mínimo de pragas tamén están presentes.

Palabras clave: Serra de madeira, escarabajo, pinus radiata, corentena.

Resumo

Un dos principais produtos forestais chilenos exportados e tamén con mellores perspectivas de desenvolvemento, é a madeira de dirección de Pinus Radiata, debido ás altas taxas de futura dispoñibilidade de camioneiros de boa calidade para abastecer Industria e crecente demanda en todo o mundo por este produto. Non obstante, estas exportacións foron afectadas pola presenza no país de tres especies introducidas de escarabajos do córtex: Hylurgus ligniperDa, Hylastes Atern e Orthotomicus Erosus (Coleoptera: Scolytidae). Porque é insectos considerados pragas de cuarentena para os principais mercados que importan produtos chilenos, e neste caso a madeira aserrada, a súa presenza en envíos de Chile podería restrinxir a comercialización destes produtos que causan un impacto sobre a economía rexional e nacional. O ano 2006 o Servizo Agrícola e Gandería (SAG) e os empresarios privados asociados na corporación chilena de madeira (CORMA) suspenden as exportacións de madeira aserrada verde a México, pola presenza de adultos de H. ligniperd nalgúns envíos. Isto xerou que tanto o Estado como os exportadores implementan algunhas medidas para corrixir tales situacións na comercialización destes produtos. Algúns aspectos biolóxicos e ecolóxicos dos escarabajos analízanse e discuten, o seu papel de Spotter e os transportadores de esporas de fungos patóxenos, así como a súa importancia como pragas de cuarentena prevenibles de entrar nos principais mercados de exportación. As medidas adoptadas polo Goberno e as empresas do sector forestal tamén se presentan para alcanzar os mercados internacionais con risco mínimo de pragas.

Palabras clave: madeira aserrada, escarabajos de cortiza, pinus radiata, corentternario.

Os escarabajos da cortiza e algúns aspectos da súa bioloxía en Chile

a principios dos anos oitenta e posiblemente en envasado de madeira de Europa, introducíronse tres especies do país ao país. Escoltrate Bark Borers asociados Con árbores debilitadas, tocones e pantalóns recentemente cortados de Pinus Radiata D. Dr.: Hylurgus ligniperDa (Fabricius), Hylastes Ateren (Paykull) e Orthotomicus Erosus (Wollaston) (Lanfranco et al., 2002a). Na actualidade, as tres especies distribúense desde a rexión de Valparaíso á de Las Lagos1, ao longo do rango de distribución de P. Radiata, asociado a residuos de explotación e plantacións recentemente establecidas en sitios post-colleita, con altos niveis de poboación, especialmente no bío- Rexión Bío, onde se concentran o 42% das plantacións P.Radiata del País (INFOR 2007), que deixa o gran potencial de dispersión e establecemento de devanditos escarabajos.

Estes estudos son considerados pragas secundarias, xa que non causan a mortalidade, con todo, nalgúns casos os adultos de H. ATER E H. ligniperDa pode alimentarse de mudas recén establecidas de P. Radiata, provocando arnés a nivel do pescozo e raíces, o que pode causar a morte ao tonificar e posterior perturbación do fluxo de SAP e ás veces, facilitar a entrada de Fungos patóxenos (Parra 1996). A inscrición en Chile de ataques sobre plantacións recentemente establecidas é moi escasa, probablemente porque non causou importancia ou porque non estaba rexistrada, avaliada de forma adecuada e oportuna e publicada. En Nova Zelanda observouse o ataque de ata o 68% das plantas producidas por EST en plantacións establecidas de segunda rotación, o que mostra o potencial de danos que estes insectos poden causar e a importancia dos residuos sen manexo de postuchista, que se usan Por escarabajos para a túa comida, reprodución e refuxio (Lanfranco et al., 2002, 2004, Reay et al. 2005).

Lanfranco et al. (2004) determinou que un dos importantes factores de risco que ocorre dentro do proceso produtivo é a xestión dos residuos. Esta xestión en moitas oportunidades non se cumpre adecuadamente, o que se reflicte en altos niveis de poboación que os escarabajos alcanzan durante a primavera e no verán, os tempos nos que se realiza a maioría dos traballos de colleita.

Dentro das especies de escaravello da codia en Chile , H. ligniperDa é a máis abundante, presentando densidades de poboación máximas durante os meses de setembro e xaneiro na rexión de Bío-Bío. A situación varía considerablemente na rexión dos ríos, onde H. ligniperda só presenta un aumento de poboación no mes de outubro e con abundancias moito máis baixas que as presentadas na rexión de Bío-Bío (Lanfranco et al., 2002b). Neste mesmo estudo, pódese establecer as poboacións de seguimento con trampas de funil, que H. ligniperd presenta no centro meridional de Chile de tres a catro xeracións por ano (aínda que só se detectan dúas maximidades de poboación), mentres que H. ave só unha poboación máxima primavera. Este estudo foi complementado por outro traballo de campo onde os rexistros foron cortados ao longo do ano, gravando a colonización e observando os estados de ambas especies. Isto permitiunos verificar o número de xeracións ao ano e para cada especie. En ambos son adultos ao longo do ano, con todo, non voan no inverno. Os machos e as mulleres reabsorben os seus músculos allean ao entrar nos rexistros para usar máis tarde esta enerxía para construír a cámara de noiva, compañeiro e colocar os seus ovos (Lanfranco et al. ,, Ruiz et al.,).

de acordo con Un estudo realizado polo Departamento de Agricultura dos Estados Unidos (USDA 1993), estes escarabajos foron considerados en alto risco (H. LigniperDa) e moderado (H. aters e O. Erosus) da introdución accidental, así como o establecemento para América do Norte. Isto, porque ambos H. LigniperDa e H. ATERR son potenciais vectores fúngicos e dentro dos Estados Unidos (Cavey et al., 2000, Mausel et al., 2007). Unha situación similar presenta México, sendo corentena para o país as tres especies de escarpes de Cortex presentes en Chile2.

Hylurgus, HyLastas e Orthotomicus ea súa relación con Stain e Rotting Mushrooms

Os escaravellos Do Cortex pode vivir nunha estreita asociación con fungos da familia Ophiostomataceae, generalmente asociada a Genderers Ophiostoma e Ceratocistiopsis entre outros, e os seus estados asexuais ou anamórficos como Leptographium, Sportrix e Pesotum (Wingfield e Gibbs 1991). Estes fungos adoitan ser economicamente importantes xa que poden producir a mancha de madeira (estados sexuais), así como a enfermidade, principalmente a podremia raíz, asociada a estados asexuais de especies do xénero de leptografía, o que finalmente pode producir a morte da árbore. Pódense difundir á árbore a través de moitas especies de escaravello de Cortex (Zhou et al., 2001).

Dentro destes fungos, o que representa un maior risco é o lepeográfico wageneri (podremia negra da raíz), que Pódese asociar con especies de xéneros Dendrochtonus, Hylates, Hylurgops e IPS (Coleoptera: Scolytidae) e Curculación (Coleoptera: Curculionidae) dos xéneros Pisodes e Steremnius (Schweigkofler et al., 2005). Dúas especies do xénero Leptographium, L. Lundbergii (= L. truncatum) e L. procerum, foron illados das poboacións de H. ligniperDa en Nova Zelanda, o que significa que a súa presenza é debido aos escaravellos da casca que presentou H. AVE e H.LigniperDe (Cavey et al., 2000). En Chile non hai ningunha destas especies de leptografía (Jacobs e Wingfield 2001). A presenza de L. serpens en Sudáfrica faino presumir que a súa entrada no país foi feita a través de H. ATERC (Wingfield e Gibbs 1991).

Os seus insectos e fungos poden ter adaptacións ao transporte e ser transportado respectivamente. Os fungos posúen esporas pegajosas producidas no ápice ou pescozo de froitas que se desenvolven nas galerías e as cámaras pupales dos escarabajos. Doutra banda, os insectos poden traer esporas en estruturas especializadas chamadas micangios ou en exoesquelete, antes de emerxer e infestar novas árbores (Zhou et al., 2007). Non obstante, non é necesario que estes Escolitre teñan estruturas especializadas no transporte de esporas, xa que se adhiren fácilmente ao corpo do insecto a estender. Segundo Beaver (1989), Micangium non sempre é esencial para transmitir con éxito fungos; De feito, os estudos afirman que o transporte realizado a través de sistemas relativamente sinxelos parece ser tan eficiente como o máis evolucionado Michangio (Franke-Grosmann 1956, Whitney 1982). Non obstante isto, tampouco é estrictamente necesario que os escarabajos transporten as esporas, xa que estes poden ser difundidos polo vento e outros axentes variados. Non obstante, os ingresos dos adultos ao rexistro facilitan as condicións para que o fungo ingrese e se desenvolve nas galerías. Doutra banda, neste tipo de recolectores de casca non hai relación mutualista (insecto-fungo) xa que ocorre en escarabajos ambrosivos (Scolytidae e Platypodidae). Nunha investigación realizada entre 2002 e 2003 comprobouse con rexistros electrónicos de microscopía e recortes histolóxicos que H. ligniperDa ten múltiples micangeres para transportar Spore3.4.

As especies da familia OphiStomataceae illadas en diferentes países onde os tres Especies de escarabajos do córtex presente en Chile foron establecidos, foron estudados especialmente nos últimos anos (Táboa 1). Podes ver 30 especies de fungos asociados a estes estudosos. Para o caso de copias recollidas en Chile, específicamente na provincia de Valdivia e á que foron illados os hongos, estaban asociados con H. Atern tres especies do xénero Ophiostoma: O. Huntii, O. Galeiformis, O. Quercus. Para H. ligniperDa Associates atopáronse O. IPS e CeratocyStiopsis Minute (Zhou et al., 2004). É por iso que H. Atern e H. ligniperDa podería considerarse vectores non específicos de Spotter e fungos patóxenos, debido á gran cantidade de fungos de sapphrophyte atopados nos seus corpos, así como aqueles que pertencen á familia OphiStomataceae. No caso do ortotomicus erosus non hai rexistros de fungos asociados en Chile, pero en Sudáfrica e España (Zhou et al., 2001, Romón et al., 2007).

Isto Duda, uno de los Mayores Problemas representando la Introducción de H. H. ater y En ligniperda los paises That importan los produtos ou manufacturados de P. radiata es su potencial de establecimiento, Todo sobre esta última especie y, Xunto con ello, la posibilidad de las dispersar esporas por territorios en Donde Hay ou rexistro de ellos. Estos dos aspectos quedaron considerar foi de claves nos ANÁLISE de riesgo de pragas Investigadores realizados por tanto como de Estados Unidos de México para establecer medidas de seguridad Ante el ingreso de nuestros productos (USDA 1993). Chile This también colaborando en este tarea, Dando cumplimiento al principio de transparencia y de colaboracion mutua que se ha declarado.

As EXPORTACIONES de produtos FORESTALES

O aumento de las exportaciones despues de las firmas de los TLC (Tratado de Libre Comercio) con México en agosto de 1999, Estados Unidos en enero de 2004 y Japón en Mayo de 2007 Trajo Consigo un incremento sustancial de las exportacións forestales, favoreciendo ao sector y Generando El año 2006 un monto de US $ 3.890 millones FOB, lo que un corresponde a un 6,7% del total de las Exportaciones del Passion (INFOR 2007, DIRECON 2007). El año 2006 la Madera aserrada represento El 10,3% (2.366,7 millas de metros cúbicos) forestales de las Exportaciones del Paixón, adquieren Donde México y Estados Unidos en Conxunto 980,2 millas de metros cúbicos y Japón de 362,6 millas cúbicos metros, siendo los Mercados con destino alcalde de demanda. Esto ha incrementado las probabilidades Introducción de especies invasoras from y hacia Chile. Por lo mismo, Los Países compradores estan demandando Cada Vez Mayores exigencias y restricciones cuarentenarias para la Importación de produtos primarios.

En numerosos articulos se hace mención del Alto riesgo That Existe En este intercambio comercial, sobre todo en aquellos produtos Como é manufacturados trozas y madera aserrada (USDA 1993, Haack y Cavey 2000, 2001 Eglitis, Tkacz 2002, 2006 Haack, Mausel et al., 2007). Es Por Esto que el USDA Forest Service y el animais e plantas Saúde Inspection Service (APHIS) permaneceu Llevado Cabo una evaluaciones serie de riesgo de pragas para El Movimiento de especies invasoras debido a la importación de produtos primarios. El Propósito de estas evaluaciones ha sido identificar las especies That puedan ingresar con eles produtos importados, evaluar probabilidades Sus de Introducción y establecimiento, asi como estimar Sus impactos económicos y Ambientales, otros between.

O Ano 2006 El Servicio agrícola y ganadero (SAG), en consensus con eles Asociados empresarios privados la Corporación Chilena de la madera (CORMA), decidio suspender las exportaciones de aserrada madeira verde, debido a la presencia de adultos de H. ligniperda en algunos embarque, hasta que definiera é un Nuevo modelo de Certificación garantizara que un envío seguro desde el punto de vista fitosanitario. A mediados de 2007 é reanudó El envío Consello de aserradas verdes al mercado mexicano. A la fecha permaneceu exportado Cuatro embarque denominados de prueba Porque é a escala comercial. Ha sido la avaliación satisfactoria, El mercado mexicano recupero las confianzas próximamente comenzarán y con las exportaciones volúmenes importantes5.Neste mesmo contexto, o estado das exportacións forestais de filous esixiu a aplicación dun conxunto de medidas técnicas que contribúen, individualmente ou combinadas, para mitigar e reducir o risco de infestación de pragas, que, entre outros, prexudican a comercialización de produtos forestais. En xullo de 2007, e como forma de fortalecer a exportación forestal a actividade produtiva do país, CORMA BÍO-BÍO creou un sistema de xestión que apoiará a saúde do sector da exportación. Para este propósito, un sistema de coordinación e apoio voluntario foi deseñado para a xestión fitosanitaria das actividades de exportación do sector forestal (FITEX) e cuxa implementación pretende dar seguridade aos produtos forestais de exportación a través da identificación de riscos relacionados coas pragas de corentena ea adopción de medidas de mitigación efectivas, eficientes e verificables, desde o establecemento da plantación ata a entrega de produtos no destino (CORMA 2007, CIFAG 2007).

Como complemento a este sistema de control de xestión e con O obxectivo de impedir que a madeira que sexa exportada de estar contaminada nos portos, a finais de 2007 implementouse unha área de recurso fitosanitario para a madeira de exportación na rexión de Bío-Bío. Estas zonas son áreas illadas onde se inspeccionan e consolidan as cargas despois de ser aprobadas polos inspectores SAG, que posteriormente son exportados principalmente a México. Nestes lugares, a madeira é inspeccionada baixo as condicións de biosecuridade, o que permite asegurar que o produto non sexa cantado con escollídidos ou outros insectos, evitando así a fumigación preventiva. Xa hai catro áreas de resguardo fitosanitario, tres en Talcahuano (provincia de Concepción) e outro en Trescahuaco (provincia de Ñuble), que contribúen a garantir a cadea fitosanitaria dos produtos exportados (CORMA 2007).

en Ademais, é necesario tomar medidas de mitigación contra o escenario actual. É por iso que, a través do Fondo para a mellora do Patrimonio e Zoosanitario (Fondo SAG), o Instituto de Investigación Agrícola (INIA) en conxunto co Controlador de Pragas Forest (CPF SA) comezará este ano o proxecto “Desenvolvemento dun sistema de Predición de poboacións e programa de control biolóxico de escarabajos de casca (Hylurgus ligniperd e hylastes ateren) asociados a Pinus Radiata “. Este proxecto centrarase no control biolóxico dos escarabajos de Cortex para reducir os niveis de poboación, diminuíndo así a infestación de madeira crúa e elaborada para a exportación. Do mesmo xeito, existe a posibilidade de que a importación de países de bosques chilenos estableza medidas fitosanitarias adicionais ás xa existentes.

medidas cometidas e que deben ser implementadas, así como novas iniciativas que se están xerando tanto no sector público E no privado, anticipan ou responden ás demandas que impón os mercados de destino das exportacións forestais, e estímase que fan ben ao país. Os problemas de pragas deben ser abordados con maior énfase nos sistemas de protección integral en todas as etapas do proceso produtivo, desde o bosque ata o porto de destino dos produtos, que son fiables e que garantan a ausencia de pragas e enfermidades, dando o cumprimento das regras sanitarias do país importador con todas as súas demandas. Deste xeito, aumentaríase o prestixio das exportacións e fomentaríase a competitividade do país nos mercados externos; En caso contrario, a detección de pragas nos produtos determinará as sancións legais e económicas coa consecuente perda de mercados.

en síntese e despois da entrega e análise dos aspectos principais relacionados cos escarabajos de Cortex, a franquía e Fungos podridos que poden ser transportados por estas especies e a importancia de considerar aspectos técnicos e de xestión na cadea de valor de produtos de exportación primarios, desde viveiros ata o destino final, considéranse accións altamente valoradas que foron desenvolvidas e implementadas para capturar e manter Os nosos mercados externos. A tarefa conxunta de CORMA, SAG e investigadores nacionais e estranxeiros permitiu chegar a un destino con produtos de alta calidade, reducindo o risco fitosanitario.

Pola súa banda, as empresas que producen deben aplicar boas prácticas silvícolas que contribúen a este propósito , aínda hai tarefas pendentes en xestión forestal, xestión de residuos, momentos adecuados para plantar, raff, colleita, transporte, recoller e inspeccionar os produtos.Manter bosques saudables a través da xestión adecuada, que inclúe a xestión integrada de pragas, evitaría moitos dos custos asociados para protexer os produtos da fabricación á recepción nos países de importación.

Notas

1 Eladio Rojas. Laboratorio de Entomoloxía. Laboratorio Rexional de Osorno. Servizo agrícola e gandeiro. Comunicación persoal.

2 John Pablo López A. Subdepartamento Exportacións Agrícolas e Silvicultura. División de Protección Agrícola. Servizo agrícola e gandeiro. Santiago. Comunicación persoal.

4 Alan Berrymann. Washington State University. Comunicación persoal.

5 John Pablo López A. Subdopartamento Exportacións agrícolas e forestais. División de Protección Agrícola. Servizo agrícola e gandeiro. Av. Bulnes 140 piso 3rd. Santiago. Comunicación persoal.

Referencias

Beaver R. 1989. Relacións de fungos de insectos na casca e Beetle Ambrosia. En Wilding N, N Collins, P Hammond, J Webber Eds. Interaccións de Insect-Funtus, Inglaterra. p. 121-137.

Cavey J, S Passoa e Hoebeke. 2000. Nova introdución: o escarabajo de casca de cabelo vermello, Hylurgus ligniperda Fabricius (Coleoptera: Scolytidae). Alerta de pragas. Servizo forestal USDA. 2 P.

CIFAG (Colexio de Enxeñeiros Forestais de Chile, CL). 2007. Forest Panorama CIF. No. 79, xullo de 2007. Consultado o 11 de xaneiro. 2008. DISPONIBLE EN

CORMA (corporación chilena de madeira, CL). 2007. SISTEMA PHYTOSANITARIO (FITEX). Consultado 4 de xaneiro 2008 dispoñible en http://www.cormabiobio.cl/6accionar/departamentos/intranet/fitex.htm

Directiva (Dirección Xeral de Relacións Económicas, CL). 2007. Dirección Xeral de Relacións Económicas Internacionais. Consultado 20 de decembro 2007. Dispoñible en http://www.direcon.cl

dowding P. 1973. Efectos do tempo de felicidade e tratamento de insecticidas nas interrelacións de fungos e artrópodos nos rexistros de piñeiros. Oikos 24: 422-429.

Eglitis A. 2001. Informe de pragas. Hylurgus ligniperDa. Servizo forestal USDA. Consultado 20 de decembro 2007. Dispoñible en http://www.spfnic.fs.fed.us/exfor/data/pestreports.cfm?pestidval=59&langdisplay=english

Francke-Grosmann H. 1956. Hautdrüsen Als Träger der Pilzsym-BIASE BEI Ambrosiakäfern. Zeitschrift Stroke Morphologie und Oekologie der Tiere 45: 275-308.

Haack R. 2006. Corteza exótica e coleóptero aburrido en madeira nos Estados Unidos: establecementos recentes e interceptacións. Diario canadiense de investigación forestal 36: 269-288.

Haack R, J Cavey. 2000. Insectos interceptados en material de envasado de madeira maciza nos portos de entrada de Estados Unidos: 1985-1998. Na Conferencia Internacional de Procesos sobre pragas de quarentina para o sector forestal e os seus efectos sobre o comercio exterior. 27-28 de xuño de 2000, CONCEPCIÓN, CHILE. Corma. 16 p.

Infor (instituto forestal, cl). 2007. Estatísticas forestais chilenas 2006. 163 p. (Boletín estatístico 117).

Jacobs K, M Wingfield, B Wingfield e Yamaoka. 1998. Comparación de Ophistoma Huntii e O. Eurofioides e descrición de O. Aenigmaticum SP. Nov. Investigación micolóxica 102: 289-294.

Jacobs K, MJ Wingfield. 2001. Especies de leptografía: patóxenos de árbores, asociados de insectos e axentes de manchas azuis. APS PRENSA. A sociedade fitopatolóxica estadounidense. St. Paul MN Estados Unidos. 224 p.

Lanfranco D, S IDE, H Peredo. 2004. Unha análise da redución de risco de saúde nos produtos forestais primarios chilenos para a exportación. Forestal 77 (3): 193-203.

Lanfranco D, S IDE, C Ruiz, H Peredo, vivo. 2001. Razón sexual de Hylurgus LigniperDE (F.), Atern Hylastes (Paykull) e Gnathotrupes SPP. (Coleoptera: Scolytidae). Bosque 22 (2): 85-88.

Lanfranco D, S IDE, C Ruiz, H Peredo, vivo. 2002a. Axentes entomopatóxenos asociados a produtos de exportación primarios. Valdivia, Chile. Editorial El Kultrun. 87 p.

Lanfranco D, S IDE, C Ruiz, H Peredo, vivo. 2002b. Os escarabajos de casca presentes en plantacións de radiata Pinus en Chile. Bosque 23 (1): 101-109.

Mausel D, R Gara, D Lanfranco, C Ruiz, S IDE, R AZAT. 2007. Os escarabajos de casca introducidos Hylurgus ligniperd e hylastas Atern (Coleoptera: scolytidee) en Chile: voo e efecto estacional da colocación de rexistro de Pinus Radiata sobre a colonización. Diario canadiense de investigación forestal 37: 156-169.

Parra P. 1996. Estudo dos patróns de antecedentes biolóxicos e de ataque en Pinus Radiata Don de Hylurgus LigniperDe (F.) (Coleoptera: Scolytidae) na zona de Concepción, Rexión VIII. Tese enxeñeiro forestal. CONCEPCIÓN, Chile. Facultade de Ciencias do bosque. Universidade de Concepción. 57 p.

Reay S, P Walsh, Ramb, R Farrell. 2002. A invasión de plántulas de Pinus Radiata de Sapstain Fungi, seguindo ataque polo escaravello de Pine Black, Hylastas Ater (Coleoptera: Scolytidee). Ecoloxía e xestión forestal 165: 47-56.

Reay S, J Thwaites, R Farrell. 2005. Unha enquisa sobre especies de Ophiostoma vectorada por hylastas en mudas de piñeiro. Patoloxía forestal de Nova Zelanda 35 (2): 105-113.

Romón P, X Zhou, J Iturdobeitia, M Wingfield, A Goldarazena. 2007. Especies de OphiStoma (Ascomicetas: Ohostetomatales) asociados con escarabajos de casca (Coleoptera: Scolytidae) Colonizando Pinus Radiata no norte de España. Xornal canadense de Microbioloxía 53: 756-767.

Ruiz C, D Lanfranco, D Mausel, B Gara. 2003. Una Contribución al Conocimiento dos Músculos de Vuelo de Hylurgus LigniperDa (Coleoptera: Scolytidae). Revista Chilena de Entomología 29: 39-42.

SchweigkoFler W, W Otrosina, S Smith, D Cluck, K Maeda, K Peey, M Garbelotto. 2005. Detección e cuantificación do lepeográfico Wageneri, a causa da enfermidade raíz de manchas negras, a partir de escarabajos de casca (Coleoptera: Scolytidae) no norte de California usando PCR regular e en tempo real. Diario canadense de investigación forestal 35: 1798-1808.

Tkacz B. 2002. Riscos de pragas asociado á importación de madeira a Estados Unidos. Canadian Journal of Plant Patology 24: 111-116.

USDA (Departamento de Agricultura dos Estados Unidos, Estados Unidos). 1993. Avaliación de risco de pragas da importación de Pinus Radiata, Nothofagus Dombeyi e Laurelia Philippiana rexistra de Chile. Publicación miscelánea nº 1517. 249 p.

Wingfield M, J Gibbs. 1991. Leptographium e especies de grafías asociadas a escarabajos de cortiza infestación de piñeiros en Inglaterra. Research Mycological 95: 1257-1260.

Wingfield M, P Capetti, Mackenzie. 1988. Leptographium spp. Como patóxenos raíz de coníferas: unha perspectiva internacional. En Harrington T, F Cobb Eds. Enfermidades raíz de leptographium de coníferas. Sociedade fitopatolóxica americana, St Paul. p. 113-128.

Whitney H. 1982. Relacións entre escaravello de casca e organismos simbióticos. En Mitton J, B Sturgeon Eds. Esclarezas de corteza en coníferas norteamericanas. Universidade de Texas Press, Austin. p. 183-211.

Zhou X, Z De Beer, B Wingfield, M Wingfield. 2001. Fungos ohiostomatoides asociados a tres escarabajos de cortiza infestación de piñeiros en Sudáfrica. Sydowia 53: 290-300.

Zhou X, Z De Beer, R Ahumada, B Wingfield, M Wingfield. 2004. OPHIOSTOMA E CERATOCYSTIOPSIS SPP. asociado con dous escarabajos de cortiza de infestación de piñeiros en Chile. Diversidade fúngica 15: 253-266.

Zhou X, T Burgess, W De Beer, F Lieutier, un Yart, K Klepzig, A Carnegie, J Mena, B Wingfield, M Wingfield. 2007. Altas taxas de migración intercontinental e mestura de poboación no fungo de Sapstain OphiStoma IPS. Ecoloxía molecular 16: 89-99.

RECIBIDO: 24.01.08
Aceptado: 29.04.08